Breitner, Israels en tijdgenoten. Amsterdam in aquarel en pastel | Stadsarchief Amsterdam

Breitner, Israels en tijdgenoten. Amsterdam in aquarel en pastel | Stadsarchief Amsterdam

Rond 1900 maakte Amsterdam een snelle groei door. Handel en bedrijvigheid gaven de stad na lange tijd dynamiek. Het leven kreeg weer kleur. Kunstenaars zoals George Hendrik Breitner, Isaac Israels, Piet Mondriaan en Leo Gestel lieten zich inspireren door de nieuwe tijd. Drukke winkelstraten, het woelige uitgaansleven, de bouw van warenhuizen en nieuwe woonwijken, het werk in fabrieken en ateliers. Samen met andere kunstenaars legden zij de stad in al zijn facetten vast, in de sprankelende tinten van aquarel en pastel.

Het nieuwe elan is volop aanwezig in de tentoonstelling Breitner, Israels en tijdgenoten, Amsterdam in aquarel en pastel. Het Stadsarchief Amsterdam brengt voor deze expositie eenmalig topstukken uit tal van Nederlandse collecties bijeen. De mooiste werken van het Stadsarchief worden getoond in samenhang met bijzondere bruiklenen uit onder andere het Rijksmuseum, Stedelijk Museum, Frans Hals Museum, Centraal Museum en particuliere collecties. Vele van deze werken zijn zelden of nooit eerder tentoongesteld.

Uitgaansleven

De nieuwe tijd werd gevierd met de introductie van een bruisende moderne uitgaanscultuur, in navolging van Parijs en Brussel. Er kwamen nieuwe grand cafés met zonnige terrassen, zoals Mille Colonnes en café De Kroon op het Rembrandtplein. Oude volksfeesten zoals Hartjesdag kregen gezelschap van Koninginnedag en in 1906 van de Rembrandtfeesten. Het muziekleven kreeg een uniek podium: de opening van het Concertgebouw in 1888 was een society-evenement van de eerste orde. Voortaan kon Amsterdam zich weer meten met andere wereldsteden.

Fabrieken en atelier

De opening van het Paleis voor Volksvlijt in 1864 was het eerste teken van de oplevende stad. Maar pas na de opening van het Noordzeekanaal in 1876 kreeg de vooruitgang werkelijk gestalte. Doordat de stad nu gemakkelijk bereikbaar werd voor grote zeeschepen kon de aarzelend opkomende industrie zich snel moderniseren. De economische groei en de komst van massaproductie trokken veel arbeidskrachten van buiten aan. Zij vonden werk in de naaiateliers en fabrieken, waar de lonen laag waren en de werktijden lang.

Bouwen en breken

De turbulente groei was voor iedereen zichtbaar aan de snelle verandering van het stadsbeeld. Oude gebouwen werden verbouwd, vervangen door nieuwbouw of simpelweg gesloopt. Grachten werden gedempt. Winkels kregen moderne ruime etalages met gas- en elektrische verlichting. Bouwputten voor nieuwe warenhuizen en kantoren sloegen grote gaten in de oude binnenstad. Nog spectaculairder was de groei van nieuwe wijken. Tussen 1873 en 1925 werden in de polders rond de stad duizenden woningen gebouwd. Amsterdam verdubbelde in omvang.

Kalverstraat en Nieuwendijk

‘De Kalverstraat en de Nieuwendijk gelijken twee reusachtige voorpooten van den zeekreeft, Den Dam. Ze zijn, als de scharen van dit beest, onophoudelijk in beweging.’ Zo beschreef journalist Leo Simons in 1891 beide drukke straten. Op de Nieuwendijk vond men winkel en warenhuizen met artikelen voor dagelijks gebruik, zoals kleding en huishoudtextiel. De Kalverstraat was daarentegen ‘vol van café’s, sigarenwinkels, magazijnen van weelde-artikelen en de nieuwerwetse café’s voor dames: de melk- en chocoladehuizen’, en het terrein van wandelaars, slenteraars en straatslijpers.

De grootste drukte heerste er ’s avonds. Rond half tien sloten de meeste winkels hun deuren, maar de cafébezoekers, vaak schouwburggangers, gingen pas na middernacht huiswaarts, ‘dikwijls luidruchtig onder invloed van de genoten kunst en de gezelligheid’.

Publicatie

Bij Uitgeverij THOTH is het boek Amsterdam in aquarel en pastel 1860-1920 verschenen, geschreven door gastconservator J.F. Heijbroek.

Tekenwedstrijd

Geïnspireerd op de tentoonstelling Breitner, Israels en tijdgenoten: Amsterdam in aquarel en pastel organiseert het Stadsarchief een tekenwedstrijd in samenwerking met de Breitner Academie. U kunt uw werk insturen tot 21 mei.

Afbeeldingen

1) Confectieatelier in de Amsterdamse Pijp, ca. 1920. H.J. Wolter, Collectie Amsterdam Museum, 2) Had-je-me-maar bij een café-terras op het Rembrandtplein, ca. 1920. Anonieme kunstenaar, Collectie Stadsarchief Amsterdam, 3) Het publiek op het balkon van het Concertgebouw tijdens het inwijdingsconcert, 11 april 1888. Van der Waay, Het Concertgebouw NV, Amsterdam, 4) Bouwput Maison De Vries op het Leidseplein, 1919-1920. J.C.B. Sluijters, Collectie Kunstmuseum Den Haag, 5) Kalverstraat, begin twintigste eeuw. Bobeldijk, Collectie Stadsarchief Amsterdam

https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/      

 

Datum: 
15 juni 2021 / 11 juli 2021
Type activiteit: